Βλέποντας τη φωτογραφία μιας τάξης της δεκαετίας του 80 θα παρατηρήσουμε ότι στα 25 παιδιά, 2-3 είναι αυτά που φορούν γυαλιά οράσεως. Παρατηρώντας τη φωτογραφία μιας τάξης του 2022, 8-10 μαθητές φοράνε γυαλιά και σύμφωνα με το BRIEN HOLDEN VISION INSTITUTE μέχρι το 2050 περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (δηλαδή 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι) αναμένεται να έχει μυωπία και περίπου το 1δις από αυτούς ενδέχεται να εμφανίσει υψηλή μυωπία που συνδέεται με σοβαρές επιπλοκές στην όραση. Οι επιπλοκές αυτές περιλαμβάνουν αποκόλληση αμφιβληστροειδούς, μυωπική εκφύλιση, σχισμές ή οπές στον αμφιβληστροειδή, πρώιμο γλαύκωμα, καταρράκτη.
Τι είναι η μυωπία?
Η μυωπία είναι το διαθλαστικό σφάλμα κατά το οποίο αυξάνεται το αξονικό μήκος του ματιού με αποτέλεσμα οι ακτίνες του φωτός που εισέρχονται να συγκεντρώνονται μπροστά από τον αμφιβληστροειδή. Ο μύωπας αντιμετωπίζει προβλήματα στην μακρινή όραση. Η διόρθωση της μυωπίας γίνεται με γυαλιά οράσεως(αρνητικοί οφθαλμικοί φακοί), φακούς επαφής και χειρουργείο.
Ποιά είναι τα αίτια της μυωπίας?
- Κληρονομικότητα.
Αν ένας γονέας έχει μυωπία, το παιδί έχει περίπου 2-3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει. Το ποσοστό ανεβαίνει σε 5-6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο αν έχουν και οι 2 γονείς. Έχουν εντοπιστεί πάνω από 150 γονίδια που σχετίζονται με την ανάπτυξητγης μυωπίας και είναι γονίδια που επηρεάζουν:
● το μήκος του οφθαλμικού βολβού
● την ανάπτυξη του αμφιβληστροειδή
● την ευαισθησία στο φως
Το γεγονός βέβαια ότι ο οργανισμός μας έχει μια τάση- προδιάθεση δε σημαίνει ότι θα εκδηλωθεί οπωσδήποτε. Εδώ παίζουν ρόλο το περιβάλλον και οι συνήθειές μας. Ένα απλό παράδειγμα, οργανισμός με προδιάθεση για ζάχαρο, που όμως έχει τη συνήθεια να τρέφεται σωστά και να γυμνάζεται, είναι σχεδόν απίθανο να το εκδηλώσει.
- Εξελικτική δυσαρμονία
Αν πάμε πολύ πίσω, στην αρχή της ανθρωπότητας, ο οργανισμός μασ εξελίχθηκε για να λειτουργεί σε περιβάλλοντα κυνηγών-τροφοσυλλεκτών με έντονη τη χρήση της μακρινής όρασης (πχ αναζήτηση τροφής, προσοχή σε θηρευτές). Ωστόσο, ο σημερινός τρόπος ζωής απαιτεί το μεγαλύτερο χρόνο της ημέρας να χρησιμοποιούμε την κοντινή μας όραση (ανάγνωση, ταμπλέτες, υπολογιστές) και έχουμε πολύ περιορισμένο χρόνο σε εξωτερικούς χώρους. Το μάτι μας εξελικτικά προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή την δυσαρμονία μεγαλώνει το αξονικό του μήκος και γίνεται μυωπικό.
- Πολιτισμική εξέλιξη
Όσο περισσότερο ανεπτυγμένη και εκπαιδευμένη είναι μια κοινωνία, τόσο υψηλότερα είναι τα ποσοστά μυωπίας. πχ Σε παραδοσιακές φυλές που δεν έχουν πρόσβαση σε σχολεία ή οθόνες, τα παιδιά δεν αναπτύσουν μυωπία σχεδόν καθόλου.
Άρα η μυωπία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της πολιτισμικής εξέλιξης και προπορεύεται της βιολογικής εξέλιξης.
- Η εξέλιξη δεν πρόλαβε να προσαρμοστεί
Οι γενετικές αλλαγές απαιτούν χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια. Το σχολείο, οι οθόνες, η ανάγνωση και γενικά ο σύγχρονος τρόπος ζωή,ς υπάρχουν μόλις μερικές δεκαετίες ή αιώνες. Δεν έχει προλάβει να γίνει η εξελικτική προσαρμογή που να προστατεύει το μάτι από αυτή τη νέα του χρήση. Σκεφτείτε ότι:
● Ο πρώτος καταγεγραμμένος άνθρωπος έζησε πριν 1,9 εκατομμύρια χρόνια
● Ο πρώτος σκεπτόμενος άνθρωπος (homo sapiens) έζησε πριν 300.000 χρόνια
● Μόλις πριν 100,000 χρόνια είχαμε μορφές ομιλίας με τη μορφή γλώσσας, και
● Πριν από 5,000 χρόνια είχαμε τις πρώτες γραφές από τους Σουμέριους στη Μεσοποταμία και
● Μόλις 570 χρόνια πριν τυπώνεται το πρώτο βιβλίο από τον Γουτεμβέργιο.
Για να κατανοήσουμε πόσο δρόμο έχουμε ακόμα εξελικτικά όσον αφορά τη μυωπία.
Μπορώ να προλάβω την ανάπτυξη της μυωπίας?
Δε μπορώ να απαντήσω ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ σε αυτή την ερώτηση. Μπορώ όμως να προσπαθήσω να την επιβραδύνω ή και να την σταθεροποιήσω. Να κάποιοι απλοί τρόποι:
● Δε χρησιμοποιώ τα μυωπικά μου γυαλιά μέχρι 2.00 διοπτρίες για την ανάγνωση μου. Είπαμε το μάτι μας για να μπορεί να “δουλέψει κοντά” γίνεται μυωπικό. Αν του διορθώσεις το πρόβλημα πάλι το αναγκάζεις να παλέψει για να δουλέψει κοντά οπότε θα γίνει ακόμη πιο μυωπικό.
● Περισσότερος χρόνος σε εξωτερικούς χώρους. Δύο ώρες την ημέρα έκθεσης στο φυσικό φως μειώνουν σημαντικά το κίνδυνο εμφάνισης ή επιδείνωσης της μυωπίας. Επίσης το φυσικό φως προστατεύει την ανάπτυξη του ματιού μέσω της παραγωγής ντοπαμίνης στον αμφιβληστροειδή.
● Περιορίστε όσο μπορείτε τις κοντινές δραστηριότητες. Ιδανικά να γίνεται διάλειμμα κάθε 20 λεπτά και συγκεντρωστε το βλέμμα σας για 20 δευτερόλεπτα κάπου μακριά.
● Καλός φωτισμός κατά το διάβασμα, κατά προτίμηση φυσικό φως. Ο κακός φωτισμός καταπονεί τα μάτια και επιταχύνει την επιμήκυνση του οφθαλμικού βολβού.
● Σωστή στάση σώματος κατά το διάβασμα (Απόσταση >30εκατοστά) και κατά τη χρήση υπολογιστή (τουλάχιστον 50-60εκ μακριά)
● Τακτικός οφθαλμολογικός έλεγχος. Αν ανιχνευθεί μυωπία, μπορεί να ελεγθεί με ειδικούς οφθαλμικούς φακούς, vision training ή φαρμακευτική παρέμβαση. Ο έλεγχος πρέπει να ξεκινάει από την προσχολική ηλικία και να επαναλαμβάνεται 1-2 χρόνια αναλόγως την περίπτωση ώστε να αποφευχθούν ή να προληφθούν προβλήματα στην σχολική απόδοση του παιδιού.
● Ειδικοί οφθαλμικοί φακοί- myopia control φακοι- πολυεστιακοί φακοί επαφής. Δεν είναι για όλες τις περιπτώσεις, αλλά βοηθούν παιδιά που παρουσιάζουν πρόωρη μυωπία.
● Ισορροπημένη διατροφή. Μια διατροφή πλούσια σε βιταμίνες Α, C, Ε, D και ω-3 λιπαρά βοηθά τη γενική υγεία των ματιών.
Συμπερασματικά, η μυωπία αποτελεί πλέον μια σύγχρονη “επιδημία”, ιδίως ανάμεσα στα παιδιά και τους εφήβους. Αν και οι γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, είναι ξεκάθαρο ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με περιορισμένη έκθεση στο φως της ημέρας και αυξημένη χρήση ψηφιακών οθονών, συμβάλλει σημαντικά στην εμφάνισή της. Η πρόληψη είναι εφικτή με απλές αλλά ουσιαστικές παρεμβάσεις, έγκαιρη διάγνωση και καθοριστικά βήματα, ιδίως στις μικρές ηλικίες. Η κατανόηση της και των αιτιών της, μας δίνει τη δύναμη να λάβουμε μέτρα τώρα, ώστε να προστατέψουμε της όραση των παιδιών μας στο μέλλον.
Αγγελική Ζωντανού
Οπτικός-Οπτομέτρης
